Komentarz odnosi się do prawnie dopuszczalnych odstępstw od ogólnych zasad produkcji ekologicznej oraz szczegółowych warunków ich stosowania. Omawia się w nim wyjątki określone w przepisach obowiązującego od 1 stycznia 2022 r. rozporządzenia 2018/848 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych oraz poszczególnych rozporządzeniach wykonawczych do tegoż aktu.
Wprowadzenie
Od 1 stycznia 2022 r. obowiązywać zaczęło rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 z 30.05.2018 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007, Dz.Urz. UE L 150, s. 1 (dalej: rozporządzenie nr 2018/848) – powyższa regulacja uchyla dotychczas obowiązujące rozporządzenie nr 834/2007.
Celem powyższych modyfikacji było dostosowanie przepisów do potrzeb dynamicznie rozwijającego się sektora rolnictwa ekologicznego oraz oczekiwań konsumentów względem produktów ekologicznych. Jak pokreśla Komisja Europejska w komunikacie do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-społecznego i Komitetu Regionów „Plan działania na rzecz przyszłości produkcji ekologicznej w Unii Europejskiej”[1], jednym z kluczowych powodów harmonizacji reguł produkcji ekologicznej jest bowiem „stworzenie ambitnych i rygorystycznych reguł, przy jednoczesnym uwzględnieniu rzeczywistej sytuacji sektora produkcji”.
Na mocy nowelizacji dokonano rewizji przepisów dotyczących produkcji ekologicznej w odniesieniu do zwierząt gospodarskich, w tym w szczególności wprowadzono wymogi dotyczące produkcji w odniesieniu do nowych gatunków, takich jak np. króliki. Ponadto zakres uprzednio obowiązujących regulacji został znacząco rozszerzony: nowe przepisy obejmują nie tylko produkty pochodzenia rolnego, ale i produkty ściśle powiązane z rolnictwem, takie jak wosk pszczeli, sól, olejki eteryczne, bawełnę, wełnę i szereg innych surowców wymienionych w załączniku I do rozporządzenia nr 2018/848.
Zmian dokonano również w zakresie wyjątków od zasad produkcji ekologicznej – ich zakres został rozszerzony i doprecyzowany. Także na mocy przepisów rozdziału III do rozporządzenia nr 2018/848 Komisja została uprawniona do wydania aktów delegowanych m.in. w zakresie poszczególnych odstępstw od zasad ekologicznej produkcji roślinnej (art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 2018/848) czy też ekologicznej produkcji zwierzęcej (art. 14 ust. 2 rozporządzenia nr 2018/848) – może więc ona modyfikować zakres tych wyjątków.
Możliwość stosowania części odstępstw została wyraźnie ograniczona czasowo (art. 53 rozporządzenia nr 2018/848). Jak informuje Komisja Europejska, działania te mają na celu uproszczenie przepisów dotyczących produkcji ekologicznej[2].
Na chwilę obecną najważniejszymi regulacjami prawnymi w zakresie odstępstw od zasad produkcji ekologicznej są:
- rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 z 30.05.2018 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 834/2007 (Dz.Urz. UE L 150, s. 1);
- rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2020/2146 z 24.09.2020 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 w odniesieniu do wyjątkowych zasad produkcji w przypadku produkcji ekologicznej (Dz.Urz. UE L 428, s. 5), dalej jako: rozporządzenie delegowane nr 2020/2146;
- rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2021/1165 z 15.07.2021 r. zezwalające na stosowanie niektórych produktów i substancji w produkcji ekologicznej oraz ustanawiające ich wykazy (Dz.Urz. UE L 253, s. 13), dalej jako: rozporządzenie wykonawcze nr 2021/1165.
Odstępstwa od zasad produkcji ekologicznej w świetle regulacji unijnych
- Odstępstwa od zasad produkcji ekologicznej w zakresie produkcji roślinnej
Pierwszy wyjątek od ogólnych zasad ekologicznej produkcji roślinnej odnosi się do sytuacji, w której równolegle prowadzona jest produkcja ekologiczna, produkcja w okresie konwersji i nieekologiczna. W takiej sytuacji co do zasady w jednostkach nieekologicznych należy prowadzić uprawę roślin różnych odmian, które są łatwe do odróżnienia,
Niemniej jednak zgodnie z art. 9 ust. 8 rozporządzenia nr 2018/848 w odniesieniu do roślin z upraw wieloletnich wymagających co najmniej trzyletniego okresu uprawy, można uwzględnić różne odmiany trudne do rozróżnienia lub te same odmiany, o ile dana produkcja stanowi część planu konwersji oraz konwersja ostatniej części danego obszaru przeznaczonego na produkcję ekologiczną rozpocznie się w możliwie najkrótszym terminie i zostanie ukończona najpóźniej w ciągu pięciu lat.
Korzystając z tego wyjątku rolnik zobowiązany jest:
- z co najmniej 48-godzinnym wyprzedzeniem zawiadomić właściwy organ (w stosownych przypadkach organ kontrolny lub jednostkę certyfikującą) o rozpoczęciu zbiorów każdej z tych roślin;
- po ukończeniu zbiorów poinformować organ (w stosownych przypadkach organ kontrolny lub jednostkę certyfikującą) o dokładnych ilościach zebranych w danych jednostkach, a także o środkach podjętych w celu oddzielenia produktów;
- po rozpoczęciu planu konwersji corocznie uzyskiwać zatwierdzenie planu konwersji i środków, które mają być podjęte dla zapewnienia skutecznego i wyraźnego oddzielenia. Zatwierdzenie to wydaje właściwy organ państwa członkowskiego (w stosownych przypadkach organ kontrolny lub jednostka certyfikująca).
Dodatkowo warto wskazać, że wymogi w zakresie konieczności hodowli różnych gatunków roślin przy prowadzeniu równolegle produkcji ekologicznej, w okresie konwersji i nieekologicznej, nie dotyczą ośrodków badawczych i oświatowych, szkółek roślin, podmiotów zajmujących się produkcją nasion oraz pracami hodowlanymi.
Kolejnym wyjątkiem od zasad ogólnych jest przewidziana w art. 10 ust. 3 rozporządzenia nr 2018/848 możliwość wstecznego uznania okresu za część okresu konwersji. Żeby zastosować to wyłączenie:
- działki rolne podmiotu zainteresowanego powinny być objęte środkami określonymi w programie wprowadzonym w życie na mocy rozporządzenia (UE) nr 1305/2013, celem zapewnienia, aby na tych działkach rolnych nie były stosowane produkty lub substancje inne niż dopuszczone do stosowania w produkcji ekologicznej, lub
- podmiot zainteresowany może przedstawić dowody potwierdzające, że te działki rolne stanowiły obszary naturalne lub użytki rolne i przez okres co najmniej trzech lat nie były na nich stosowane produkty lub substancje niedopuszczone do stosowania w produkcji ekologicznej.
Ponadto są także odstępstwa w zakresie produkcji roślinnej, które uregulowano w zał. II cz. I do rozporządzenia nr 2018/848. Wyjątki te dotyczą różnych rodzajów roślin na poszczególnych etapach ich życia i obejmują zarówno kiełki, jak i rośliny doniczkowe, materiał siewny roślin czy też środki ochrony roślin.
Tak w zał. II cz. I pkt 1 rozporządzenia nr 2018/848 prawodawca unijny dopuszcza szereg odstępstw od ogólnej zasady uprawy roślin ekologicznych w żywej glebie lub glebie zmieszanej z innymi dozwolonymi materiałami lub produktami:
- zgodnie z w zał. II cz. I pkt 1 ppkt 1.3 rozporządzenia nr 2018/848 dozwolone jest produkcja kiełków przez zwilżanie nasion oraz uzyskiwanie główek cykorii, włączając zanurzanie w czystej wodzie;
- dozwolona jest uprawa roślin ozdobnych i ziół, które będą oferowane konsumentowi finalnemu w doniczkach. Zezwala się także na uprawę siewek lub sadzonek w pojemnikach do dalszego przesadzania (zał. II cz. I pkt 1 ppkt 1.4 rozporządzenia nr 2018/848).
- do 31.12.2031 r. na terenie Finlandii, Szwecji i Danii dozwolona jest uprawa bezglebowa na wyniesionych zagonach, ale wyłączenie na powierzchniach, które zostały certyfikowane jako ekologiczne przed 28.06.2017 r. i bez możliwości powiększenia ww. powierzchni (zał. II cz. I pkt 1 ppkt 1.5 rozporządzenia nr 2018/848).
Także wyjątki przewidziane zostały w odniesieniu do pochodzenia roślin oraz materiału przeznaczonego do ich reprodukcji: ogólna zasada określona w zał. II cz. I pkt 1.8 ppkt 1.8.1 rozporządzenia nr 2018/848 stanowi, że do produkcji roślin i produktów roślinnych innych niż materiał siewny, stosuje się wyłącznie materiał ekologiczny.
Niemniej jednak, jeśli na podstawie danych zebranych w bazie danych lub rejestrze zawierających wykaz dostępnego na terytorium państwa członkowskiego ekologicznego materiału przeznaczonego do reprodukcji roślin oraz roślin w okresie konwersji (art. 26 ust. 1 oraz art. 26 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 2018/848) okazuje się, że jakościowe lub ilościowe potrzeby przedsiębiorcy dotyczące ekologicznego materiału siewnego (z wyjątkiem siewek) nie są spełnione, właściwe organy mogą, na wniosek rolnika, zezwolić na stosowanie nieekologicznego materiału przeznaczonego do reprodukcji roślin lub też materiału przeznaczonego do reprodukcji roślin w okresie konwersji (zał. II cz. I pkt 1.8.5 ppkt 1.8.5.1 rozporządzenia nr 2018/848). Przed wystąpienie z wnioskiem podmiot ubiegający się o ww. zwolnienie zobowiązany jest zweryfikować zasadność swego wniosku.
Stosując omawiane zwolnienie podmiot powinien dostosować się do wymogów jakościowych co do ww. materiału przeznaczonego do reprodukcji roślin (zał. II cz. I pkt 1.8.5 ppkt 1.8.5.3 – 1.8.5.5 rozporządzenia nr 2018/848):
- nieekologiczny materiał siewny nie może być zaprawiany innymi środkami ochrony roślin niż zatwierdzone zgodnie z art. 24 ust. 1 rozporządzenia nr 2018/848 i wskazane w załącznikach do rozporządzenia wykonawczego nr 2021/1165, chyba że chemiczne zaprawienie jest zalecane przez właściwe organy państwa członkowskiego do celów fitosanitarnych dla wszystkich odmian danego gatunku na obszarze, na którym materiał ten ma być stosowany;
- zezwolenie na stosowanie nieekologicznego materiału siewnego oraz materiału siewnego dla roślin w okresie konwersji należy uzyskać przed siewem lub sadzeniem. Zezwolenia te udziela się wyłącznie indywidualnym użytkownikom jednorazowo na jeden sezon, a właściwy do jego udzielenia organ sporządza dodatkowo wykaz ilości dopuszczonego materiału przeznaczonego do reprodukcji roślin.
Wyjątek pozwalający na stosowanie w ekologicznej jednostce produkcyjnej nieekologicznego materiału siewnego oraz materiału siewnego w okresie konwersji może być także stosowany w państwach trzecich po uzyskaniu stosowanego zezwolenia organów kontrolnych lub jednostek certyfikujących. Podobnie jak w przypadku państw członkowskich stosowanie odstępstwa jest ograniczone do sytuacji, w których ekologiczny materiał nie jest dostępny na terytorium kraju trzeciego w wystarczającej jakości lub ilości oraz wiąże się z koniecznością dodatkowego przestrzegania warunków ustanowionych w pkt 1.8.5.3, 1.8.5.4 i 1.8.5.5 rozporządzenia nr 2018/848.
Omówione wyżej odstępstwa są ograniczone w czasie i wygasają w dniu 31 grudnia 2036 r. Co istotne, od dnia 1 stycznia 2029 r. Komisja w oparciu o wnioski dotyczące dostępności ekologicznego materiału może także podjąć decyzję o jego wcześniejszym wygaśnięciu lub przedłużeniu okresu stosowania (art. 53 ust. 1 rozporządzenia nr 2018/848).
Kolejnym wyjątkiem w zakresie produkcji roślinnej jest możliwość zastosowania nawozów i innych środków poprawiających właściwości gleby dopuszczonych na mocy art. 24 rozporządzenia nr 2018/848 i wymienionych w zał. II do rozporządzenia wykonawczego nr 2021/1165. Działania te są jednak dopuszczalne wyłącznie w koniecznym zakresie i w sytuacji, gdy środki gospodarowania glebą i nawożenia wymienione w cz. I pkt 1.9 ppkt 1.9.1 i 1.9.2 załącznika II nie są wystarczające dla zaspokojenia potrzeb żywieniowych roślin. Podmiot zobowiązany jest do zachowania dokumentacji ze stosowania tych produktów.
Podobnie także w sytuacji, gdy wykorzystanie ogólnych środków ochrony roślin wymienionych w cz. I pkt 1.10 ppkt 1.10.1 załącznika II nie są wystarczające dla zapewnienia odpowiedniej ochrony roślin przed szkodnikami, dopuszczalne jest (w zakresie, w jakim jest to niezbędne) stosowanie produktów i substancji dopuszczonych do stosowania w produkcji ekologicznej na podstawie art. 9 i 24 rozporządzenia nr 2018/848 i wskazanych w zał. I do rozporządzenia nr 2021/1165 (zał. II cz. I pkt 1.10 ppkt 1.10.2 rozporządzenia nr 2018/848). Podmiot zachowuje dokumentację dowodzącą konieczności stosowania takich produktów.
2. Odstępstwa od zasad produkcji ekologicznej w produkcji zwierzęcej
3. Wyjątki od zasad produkcji ekologicznej dla zwierząt akwakultury
4. Wyjątki od zasad produkcji ekologicznej w przypadku wystąpienia okoliczności katastroficznych
5. Możliwość stosowania składników nieekologicznych w produkcji ekologicznej żywności przetworzonej
6. Nowelizacja krajowych regulacji w zakresie stosowania odstępstw od zasad rolnictwa ekologicznego
Dalsza część komentarza autorstwa Marii Pavlovskiej ukazała się w systemie LEX wydawnictwa Wolters Kluwer. Subskrybenci usługi mogą się z nim zapoznać TUTAJ.
[1] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Plan działania na rzecz przyszłości produkcji ekologicznej w Unii Europejskiej, Bruksela, 24.3.2014 r. COM(2014) 179 final, https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/food-farming-fisheries/farming/documents/organic-action-plan_pl.pdf
[2] Przyszłość produktów ekologicznych, Nowe przepisy prawne, które wejdą w życie w 2022 r., https://ec.europa.eu/info/food-farming-fisheries/farming/organic-farming/future-organics_pl
